De frisse veertiger is een tikkende tijdbom

Bewust zijn van je verslavingen is erger dan de verslaving zelf

Twee dingen kunnen tegelijkertijd waar zijn. Zoals: sinds ik in Portugal woon, heb ik een frissere, meer afstandelijke blik op het rusteloze reilen en zorgelijke zeilen van de BV Nederland. Echter, tegelijkertijd sta ik niet boven die zorgen, noch ben ik gevrijwaard van de gevolgen van meehollen in het hamsterwiel.

Als ik kijk naar de BV Nederland, zie ik een richtingloos dobberende roeiboot, een acht met stuurman met aan het roer een demissionair premier die louter op zijn eigen kompas vaart, drie middelmanagers (eentje ambtelijk, eentje HR, eentje corporate), een salesmanager, een marketing- en social media-manager, een bedrijfsarts met een Instagram-diploma als wellnesscoach, en één roeier die alle arbeid verricht. Heeft u beeld? Inderdaad - zo’n bootje snijdt niet lekker soepel door de woelige baren van het nu.

Maar die bemanning van te veel personen in (mantel)pak met bullshitbanen bestaat niet uit karikaturen: het zijn echte mensen, met echte salarissen, en echte gekaderde taken, die echte levens leiden. Allemaal moeten ze meedoen in een markt waarin energie, boodschappen en de huizenmarkt eisen dat je moet blijven roeien, zo hard als je kunt, om samen in dezelfde cirkel te blijven koersen.

Die roeiers, dat is een onderlaag van arbeidsmigranten die je Uber besturen, je Thuisbezorgd komen brengen en je Bol-bestellingen leveren. Ze leven bij de gratie van een paar euro per uur, soms een klein fooitje, en een economisch waardeloze sterrenwaardering in de app van de dienstverlener waarvoor ze zich ongans peddelen op een elektrische fiets met een grote warmhoudzak op hun rug.

Ja, Rachid de Marokkaan en Matthew de Antilliaan lachten heel vriendelijk bij het van drie hoog naar beneden tillen van de loodzware oude wasmachine, en ze gaven netjes uitleg bij de nieuwe Miele die ze namens Coolblue kwamen brengen. Klik, doe je op de groene smiley in de app, goed gedaan ouwe sjouwers. Sirhan deed de overhandiging van het broodje van de Subway supergoed, de verpakking was nog intact het eten was warm. 50 cent bezorgfooi, 4 sterren die er 5 zouden zijn geweest als ie geen gebrekkig Engels, maar gewoon Nederlands had gesproken. Maar Taifun, die je van de vrijmibo naar huis vervoerde, was weinig spraakzaam en had z’n auto wel eens wat beter mogen stofzuigen, dus waarom hij 4.77 sterren in de Uber-app heeft, geen idee - we houden het vandaag op 3 en zonder fooi, want die ritjes zelf zijn ook steeds duurder geworden zeg.

Deze sloebers zitten niet eens in dat roeibootje, ze dobberen er omheen, doelloos maar in ieder geval met de reddingsband van hun low wage rotbaantje om niet te verzuipen. Maar de mensen ín dat bootje, die hebben het dus ook niet per se makkelijk. Want die moeten in hun streven om sociaal te stijgen alle zeilen bijzetten om überhaupt hun middenklassestatus vast te houden. Torenhoge hypotheken, stijgende zorgpremies, en dure energie afwegen tegen een nog duurdere energietransitie die op langere termijn voordeel op zou kúnnen leveren. Nu vastzetten die elektriciteit, of toch dieper de buidel in voor zonnepanelen?

Onderwijl houdt iedereen je in de gaten. Targets op de werkvloer, KPI’s voor je team, moordende concurrentie in een zakenmarkt waarin iedereen min of meer hetzelfde doet met trade marketing, consultancy, copywriting, arbeidsrecht, juridisch advies, account management en zo nog tientallen op Excel gestoelde geldspelletjes van mensen die dozen schuiven met een stropdas om, angstig wachtend tot AI uiteindelijk alsnog hun baan overneemt. Dat alles verpakt in een strenge schil van corporate identity, die gecreëerd wordt langs de lijnen van knip-en-plak modegrillen over inclusiviteit, diversiteit en een “veilige werkomgeving” waarin alle oprechte emoties worden gekanaliseerd langs voor iedereen geldende gelijkwaardigheidsregels, waarin kantoorgrappen zelfs als concept al als verdacht zijn bestempeld - vergeet het maar dat je er eentje hardop uit je brein kunt laten ontsnappen, wie weet kwets je Jeanette van de front office want die is zwart, of pot, of gehandicapt, of gewoon per definitie een beetje overgevoelig voor mensen met meer vinkjes en privileges dan zijzelf.

Schreeuwen over je eigen sentimenten doe je maar met de binnenkant van je elleboog in je mond, op het genderneutrale toilet, waar niemand het kan horen.

Of ga op zaterdagmiddag in de tunnelbak van de A12 bij Den Haag zitten, om naar iedereen in het algemeen maar niemand in het bijzonder te krijsen over het klimaat. Wie weet lucht dat op want het kan heel fijn zijn om je eigen schuld naar anderen te verleggen (jij vloog naar Thailand met de kids, maar laten we voorkomen dat anderen dat ook zomaar gaan doen!) - maar helpen doet het niets.

Klik voor bron-X

Buiten je werk, een overheid die alles van je wil weten, alles volgt, een intrinsiek wantrouwen ademt: forenzen gaat via perrons en over wegen waar het aantal camera’s niet meer te tellen is, belasting over het aankomende arbeidsjaar betaal je tegenwoordig vóóraf en waag het niet een komma verkeerd te zetten in je Toeslagenaanvraag. Via accijnzen wordt consumptiegedrag op steeds meer vlakken gestuurd en als het niet de overheid is die een oogje op je houdt, dan is de sociale controle je volgende ‘beste vriend’ die uiteraard vol goede bedoelingen maar daarom niet minder benepen precies nakakelt wat de gelijkgeschakelde systeempers voorschrijft. Misschien wat minder vliegen, weet je zeker dat je die herhaalprik niet wilt nu corona opnieuw kan oplaaien in de herfst en waarom kijk je zo bedenkelijk als ik je vertel dat mijn puberkind zich als nonbinair identificeert, want dat is doodnormaal bij de kinderen in hen klas tegenwoordig, hoor?

Terug naar de inleiding: op afstand heb ik iets meer distantie om de verstikking van deze sleur en beslommering op schrift te stellen, maar dat neemt niet weg dat ik met hetzelfde gemak nog in dat hamsterwiel (of om in de metafoor te blijven: die richtingloze roeiboot) spring om mezelf te druk te maken, te verantwoordelijk te voelen en voorbij te rennen of te roeien. Het is een verslaving, veroorzaakt door een samenleving die continu in de hoogste versnelling vooruit wil, nee: moet, om zichzelf in beweging te houden. Het is ongezond, het maakt mensen overwerkt en oververmoeid, het vergroot de verschillen tussen degenen die het wel lukt en degenen die buiten de boot vallen en leidt steeds vaker tot een egoïsme van mensen die hun eigen individuele ruimte willen opeisen ten koste van die van anderen.

Of is het in uw stadse buurtwhatsapp wél gezellig, en totaal niet sociaal overgecontroleerd tot ver voorbij de grenzen van de bemoeizucht? In onze laatste straat in Nederland werd de ene buurman al woedend als ik naar mijn barbecue kéék, en de andere besloot niet alleen zijn kant van de heg te snoeien, maar ook de onze, omdat hij vond dat hij beter wist dan wijzelf hoe die er uit zou moeten zien. Werd die buurman daar gelukkiger van? Nee - die buurman was ook maar gewoon wanhopig op zoek naar een beetje grip op zijn eigen kleine stukje straatbeeld in de BV Nederland. Want op zijn werk was ie het kwijt, in zijn omgeving kon ie het niet vinden en alles aan zijn controledrift over kleine, onbelangrijke dingen van deze veertiger hielden een spiegel voor aan een andere veertiger: zijn buurman.

Voor ons, veertigers dus, komt DPG Media (de ene helft van het Vlaamse monopolistische mediakartel) met een nieuwe zender met “nostalgische hits uit de jaren zeventig, tachtig en negentig voor frisse veertigers”. Ik ken geen frisse veertigers, maar wel nostalgische hits.

U2, het Coldplay van de jaren tachtig, was ooit gewoon een hele goeie band (voordat Bono besloot vice-Paus te worden) en maakte Running to Stand Still (1987). Dat nummer gaat over blanke heroïneverslaafden in het armoedige Ierland maar sla je eigen mailbox eens na op hoeveel “hoe vond u onze dienstverlening” en '“laat een review achter'“ mailtjes u in het afgelopen jaar heeft ontvangen, en vertel me dan eens met droge ogen dat we niet allemaal een beetje te hard aan het rennen zijn om simpelweg stil te blijven staan in een gedigitaliseerde wereld waarin niet alleen notificaties op sociale media maar ook de gretig omarmde ergernisjes die je daar gratis kan scoren allemaal kleine shotjes heroïne zijn geworden waarin je afleiding, ontkenning en cognitieve dissonantie kunt vinden van datgene dat soms steeds verder weg en onbereikbaarder lijkt vanuit die in cirkels dobberende roeiboot, die nooit lijkt aan te komen bij de uitgestelde beloning die je is voorgehouden na jaren van hard werken, je steentje bijdragen en - zoals Lientje het graag zegt - ‘je kop d’r veur gooien’. Die kop zit vol. Overvol. En het uitzicht is oeverloos.

Nostalgie is mooi, maar frisse veertigers: ik ken er weinig. Daarover gaat onderstaand cursiefje voor Revu van deze week.

Met de veins van een frisse groet,
Een veertiger

Frisse veertigers zijn tikkende tijdbommen

Nederland krijgt een nieuw radiostation met muziek uit de jaren zeventig, tachtig en negentig, gericht op ‘frisse veertigers’. Nou kan het aan mij - veertiger - liggen, maar ik kén nauwelijks frisse veertigers?

Veertigers zijn mensen van tussen het analoge servet van de kwartjestelefooncel en het digitale tafellaken van de touchscreen bestelzuil bij McDonald’s. Mensen die Duke Nukem en Wolfenstein speelden op een 486-processor en een SVGA beeldbuismonitor, voordat ze in de noughties hun eerste iPhone kochten en vanaf daar de wereld langzaam aan z’n eigen endorfineverslaving ten onder zagen gaan.

Veertigers zagen hoe tweeverdienen de norm werd. Hoe kinderen krijgen soms werd afgesteld en vaak werd uitgesteld, maar niet werd afgeschaft. Ze maakten de digitalisering van hun arbeidsplaats door, toen de iPad het papier verdrong en Excel de rekenmachine. Erger nog was hoe Google het ambacht van de overdracht van expertise reduceerde tot achterdocht tegen ervaringsdeskundigheid. En onderwijl leerden ze zichzelf voeden met de ongezonde mentale calorieën van comments, shares, volgers en likes. 

Veertigers die ik ken - uit stresserende steden van individualistische kleineschermstaarders, de zichzelf voorbij gesnelde wereld van de media en de cynische spiraal van het politieke spel - balanceren in een grijs gebied van heimwee naar hun analoge afkomst en de uitdijende onvermijdelijkheid van de digitale dystopie. Dat ze hun toevlucht willen zoeken in muziek uit de laatste decennia van de vorige eeuw, voordat Autotune, algoritmes en de agressieve kanker die merkveiligheid heet ervoor zorgden dat groeiende mensenmassa’s aan steeds saaier wordende quasi-creatieve uitingen worden overgeleverd, dat snap ik wel. Maar fris? Nee, dat zijn ze niet.

Ze rennen zichzelf voorbij in hun werk, ze moeten zwoegen om een gezinsleven te onderhouden, vrezen daarbij continu voor het verlies van hun eigen individuele identiteit en moeten steeds alerter zijn op wat voor ideologieën onderwijsinstellingen, overheidsdiensten en activisten in de breintjes van hun kinderen trachten te pompen.

Wanneer ze vrij zijn, overdrijven ze in alles. Ze drinken zich ongans in het weekend (waarbij harddrugs steeds normaler zijn geworden voordat downers de avond dempen richting door rusteloosheid doorwaakte nachten), gaan ze op gehaaste stedentrips en kopen ze kaartjes voor festivals en evenementen die met dezelfde dwangmatige toewijding moeten worden beleefd als zoveel andere geboden van hun lawaaigedreven leven.

Kijk voor visuele bewijzen de beelden van de F1 in Zandvoort eens terug, een veertigersfestijn bij uitstek. Zodra een vrije training, de kwalificatie of zelfs de hoofdrace even stil lag na een crash of regenbui dook een debiel in een leeuwenpak op, werd de smurfenhouse aangeslingerd en stond iedereen aan iedereen te bewijzen hoe ontiegelijk geweldig alles altijd continu en de hele tijd moet zijn. Het zag er niet uit als ontspanning, het ademt wanhoop op de rand van ineenstorting. Frisse veertigers? Ammehoela. Tikkende tijdbommen.

Deze column verscheen in Nieuwe Revu 39 - 2023

Als mijn Nieuwsbriefjes u bevallen, overweeg dan eens een betaald abonnement:

Gebruikt u geen creditcard? Klik hieronder voor een abonnement via iDeal: